Nie ulega wątpliwościom, że konieczność ochrony bioróżnorodności rozumianej jako całość bogactwa życia na Ziemi powinna być dla nas – ludzi kluczowa, powinniśmy to rozumieć i akceptować. W poniższym artykule dowiesz się, czym jest bioróżnorodność, dlaczego jest tak ważna dla ochrony środowiska oraz jak możemy o nią dbać.
Spis treści:
- Czym jest bioróżnorodność?
- Dlaczego ochrona bioróżnorodności jest tak ważna?
- Zagrożenia dla bioróżnorodności – czy jesteśmy świadomi?
- Rola ekologii w ochronie bioróżnorodności
- Jakie działania podejmowane są na rzecz ochrony bioróżnorodności?
- Jak zmniejszać negatywne wpływy na bioróżnorodność?
1. Czym jest bioróżnorodność?
Bioróżnorodność, czyli zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na ziemi, jest podstawowym wskaźnikiem zdrowia ekosystemów. Ta rozmaitość form życia obejmuje nie tylko różnorodność gatunkową, ale też genetyczną oraz ekosystemową. Termin ten został wprowadzony przez Thomasa Lovejoya w 1980 r.
Termin sam w sobie może być definiowany na różne sposoby i w zależności od potrzeb precyzowany. Ważnym aspektem jest zauważenie faktu, iż bogactwo gatunkowe, opisywane tylko przez liczbę stwierdzonych gatunków nie zawsze musi być dobre dla danego ekosystemu. Nie trudno sobie wyobrazić, że liczebność gatunków występujących na pustyni będzie zdecydowanie mniejsza, niż ta jaka może zamieszkiwać w lesie tropikalnym. Dlatego też w kontekście bioróżnorodności w Ansee Consulting wprowadzamy określenie unaturalnienia. Obrazuje ono zróżnicowanie gatunkowe i siedliskowe, dopasowane do warunków panujących w danej lokalizacji, a potencjalnie mogące wystąpić. Najlepszym wtedy odnośnikiem są obszary występujące w sąsiedztwie, a ocenione pod kątem przyrodniczym, jako referencyjne pod kątem bioróżnorodności do obszaru przez nas rozważanego.
Zmienność gatunkowa i ekosystemowa, związana jest również z działalnością człowieka, w tym także historyczną. Część siedlisk przyrodniczych o bardzo cennym zróżnicowaniu gatunkowym jest pochodzenia półnaturalnego dlatego też myśląc o waloryzacji bioróżnorodności, aspekt ten należy rozważyć. Przykładem mogą być łąki, często będące miejscem występowania unikatowych gatunków owadów, jednocześnie brak ich dalszego wykorzystania kośnego może sprawić, iż zarosną drzewami i po czasie przekształcą się w siedliska leśne. Ważna w takich sytuacjach jest ochrona zbiorowisk, które są zagrożone i prezentują silne trendy spadkowe, mimo że liczba gatunków może być niższa od tej o charakterze klimaksu.
Myśląc o różnorodności biologicznej należy również pamiętać o jej zmienności wynikającej z uwarunkowań lokalnych, powiązań, w tym korytarzy migracyjnych zasilających pulę genetyczną, bądź izolacji przestrzennej oraz zmienności wynikającej z naturalnych procesów zmian granic występowania gatunków i zmian klimatycznych.
2. Dlaczego ochrona bioróżnorodności jest tak ważna?
Zachowanie bioróżnorodności jest kluczem do zachowania zdrowia naszej planety. Jest niezbędna dla zrównoważonego rozwoju, przetrwania gatunków i adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych.
Bioróżnorodność jest podstawą funkcjonowania usług ekosystemowych. Dotyczy to nie tylko regulacji klimatu, redukcji dwutlenku węgla i produkcji tlenu, ale również produkcji i akumulacji wody pitnej. Jednym z najbardziej zauważalnych przez biznes aspektów bioróżnorodności jest produkcja żywności. Ochrona zróżnicowania gatunkowego i stabilności ekosystemów zapewnia warunki do jej produkcji oraz materiałów wykorzystywanych w przemyśle. Do najbardziej spektakularnych przykładów spadku bioróżnorodności należeć może spadek populacji owadów zapylających, bez których rośliny, którymi się żywimy w krótkim czasie by wyginęły.
Często niedocenianym aspektem bioróżnorodności jest zróżnicowanie genetyczne w obrębie gatunków. Zróżnicowanie to powstaje w wyniku rozmieszczenia geograficznego. Często w wyniku tych różnic osobniki danego gatunku są lepiej przystosowane do uwarunkowań lokalnych, a tym samy lepiej odporne na otoczenie. Dlatego też najlepiej jest zapewniać jej ochronę przez stosowanie rodzimych organizmów i banków nasion. Wprowadzanie materiału genetycznego z odległych terenów może pociągnąć za sobą propagację chorób, szkodników czy też wręcz organizmów inwazyjnych.
Aspekty te są ważnym elementem przygotowywanych przez nas Planów Zarządzania Bioróżnorodnością tzw. Biodiversity Management Plan (BMP). W Ansee Consulting wykonujemy je zarówno na potrzeby pojedynczych projektów jak również całej organizacji. Dlatego też w pierwszej kolejności skupiamy się na ochronie środowiska naturalnego, cennych siedlisk przyrodniczych i gatunków stwierdzanych na terenie objętym tym BMP a dopiero w kolejnych krokach rozważane jest zwiększanie różnorodności gatunkowej i różnorodności ekosystemowej.
3. Zagrożenia dla bioróżnorodności – czy jesteśmy świadomi?
Niestety, codziennie tracimy najmniej 20 gatunków zwierząt z naszej planety w wyniku zanieczyszczeń i przekształceń w ich naturalnym środowisku. Monokultury, wprowadzanie obcych gatunków czy zmiany klimatyczne to tylko niektóre z zagrożeń.
Wielkie uprawy rolne, mimo stosowania płodozmianu, najczęściej obsiewane są jednym rodzajem zbóż tworząc monokultury. Usuwane są miedze, szpalery, zadrzewienia śródpolne dla wygody i ergonomii zabiegów agrotechnicznych. Wraz ze stosowaniem środków ochrony roślin, herbicydów i insektycydów takie pola stają się jałową pustynią. Prowadzi to do dużego spadku różnorodności biologicznej i zróżnicowania siedlisk. Niektóre z pospolitych niegdyś roślin, towarzyszących uprawom zanika. Jedną z nich jest kąkol polny, chwast obecnie już rzadko spotykany. Udowodniono, że niektóre gatunki ptaków związanych z krajobrazem rolniczym zagrożone jest też przez stosowanie wyselekcjonowanych zbóż mających trwałe łodygi. W procesie ich wzrostu roślina rozrywa gniazda ptaków lęgnących się na ziemi.
Rozważając działania zwiększające odporność upraw na zagrożenia wynikające z suszy czy presji chorób i szkodników, w ramach Planów Zarządzania Bioróżnorodnością na polach uprawnych jest właśnie odwrócenie tego procesu, poprzez przywracanie zróżnicowania krajobrazowego.
Wprowadzanie też pszczoły miodnej w nadmiarze, w niektórych terenach może doprowadzić do jej konkurowania o pokarm z innymi gatunkami rodzimymi błonkówek.
Monokultury są również nie wskazane w terenach leśnych. Tu podatność drzew na szkodniki rośnie. Dodatkowo brak wytworzenia zróżnicowania gatunkowego w ściółce leśnej z powodu krótkiego okresu hodowli lasu, w tym połączeń mikoryzowych wzmacnia te zagrożenia gospodarcze.
Również bardzo pospolitym problemem jest zasypywanie gruzem, a nawet śmieciami niewielkich zbiorników wodnych. Z nimi związane są grupy organizmów obecnie mocno zmniejszające swoje populacje w Polsce, tj. płazów – żab, ropuch i traszek.
Wprowadzone w ramach hodowli roślin i zwierzęta obcego pochodzenia, często uciekają do środowiska naturalnego. Tu przy sprzyjających warunkach siedliskowych i braku naturalnych zagrożeń np. w postaci drapieżników stają się inwazyjne. Jest to potężny problem dotyczący terenów nadrzecznych, gdzie często całe doliny porastają rdestowce, wcześniej sprowadzone na produkcję paszy dla zwierząt. Są to rośliny tak zaborcze, że uniemożliwiają rozwój jakichkolwiek rodzimy roślin nadrzecznych. W podobny sposób rozprzestrzeniają się inne gatunki sprowadzone w celach ozdobnych (bądź uciekinierzy z ogrodów) jak np. rudbekie czy nawłocie, które w zastraszającym tempie w terenach nieużytkowanych łąk i pól zwiększają liczebność swych populacji. Bardzo często inwazyjne organizmy obcego pochodzenia są trudne do usunięcia, a w sposób znaczący wpływają na lokalną bioróżnorodność, mocno ją zubażając.
Małgorzata Maliszewska
Business Developmnent and Sustainability Manager
4. Rola ekologii w ochronie bioróżnorodności
Ekologia, jako nauka o relacjach między organizmami a ich środowiskiem, odgrywa kluczową rolę w ochronie różnorodności biologicznej – dzięki niej rozumiemy, jak wpływają na nią działania ludzkie.
Zespoły gatunków i powiązania funkcjonalne między nimi są uzależnione od warunków środowiskowych. Zrozumienie procesów je łączących oraz zaburzeń wywołanych działalnością ludzką jest podstawą działań w ochronie przyrody i pozwala podjąć odpowiednie kroki by zahamować spadek bioróżnorodności i w późniejszym kroku przyczynić się do jej wzrostu.
Częstym problemem w ochronie przyrody jest brak znajomości pewnych powiązań i wymagań siedliskowych. Dlatego też stosowane w sposób nieodpowiedni zasiewy tzw. łąk kwietnych finalnie nie pozwalają na osiągnięcie zamierzonego efektu i po prostu część roślin w kolejnych latach nie wschodzi.
Przykładem takich powiązań, bez znajomości których nie można by chronić gatunku są niektóre modraszki – niewielkie niebieskie lub brązowawe motyle. Pokarmem gąsienic jest głównie tylko jeden gatunek rośliny, bez którego motyl ten nie może funkcjonować. Jednocześnie aby ta roślina mogła się rozmnażać i wyprodukować nasiona nie może być zbyt wcześnie wykoszona. Jakby tego było mało to aby gąsienica przepoczwarzyła się w owada dorosłego wymaga opieki niewielkiej mrówki. Cały ten kompleks połączeń musi być spełniony, by np. Plan Zarządzania Bioróżnorodnością (Biodiversity Management Plan) był skuteczny.
5. Jakie działania podejmowane są na rzecz ochrony bioróżnorodności?
W 1992 r. w Rio de Janeiro podpisano międzynarodową konwencję w sprawie bioróżnorodności. Wiele krajów przyjęło strategie na rzecz ochrony bioróżnorodności i realizuje je na co dzień. Działania te obejmują ochronę cennych ekosystemów lądowych, morskich i słodkowodnych. Powstają obszary chronione, które obejmowane są planami ochrony. Różnego rodzaju organizacje ekologiczne podejmują działania lobbingowe wpływając na duże przedsiębiorstwa, tak by ich wpływ na bioróżnorodność był minimalizowany.
Jednocześnie uwzględniając model granic planetarnych ziemi tworzone są również przez biznes wytyczne, niektóre ujmowane w akty prawa międzynarodowego służące ochronie bioróżnorodności. Do takich standardów należą również Europejskie Standardy Raportowania Zrównoważonego Rozwoju (European Sustainability Reporting Standards, ESRS) nakładane przez Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) będącej pochodną decyzji wynikających z Unijnej Strategii na rzecz bioróżnorodności 2030r opublikowanej przez Komisję Europejską w maju 2020r. W ramach tzw. ESG Environment, Social, Government (środowisko, społeczna odpowiedzialność, ład korporacyjny) tworzone będą raporty niefinansowe, w ramach których firmy objęte obowiązkiem tej sprawozdawczości będą musiały wykazać swój wpływ na bioróżnorodność. Co więcej, firma sama może nie generować znacząco negatywnego wpływu ale korzysta z dostawcy, który taki efekt powoduje. Dopiero rozpoznanie tzw. łańcuchów dostaw może dać pełen obraz tego wpływu.
Podobne działania biznes podejmuje też za pomocą innych narzędzi, w tym też np. certyfikatów. Ich celem jest określenie wpływu na lokalną bioróżnorodności podczas analizy nie tylko śladu wpływu na bioróżnorodność Corporate Biodiversity Footprint ale również wpływu produktu na bioróżnorodność. Tu korzystanie z różnego rodzaju zasobów pozyskiwanych w różnych krajach może w sposób znaczący odciskać się na lokalnej przyrodzie.
Również biznes coraz częściej podejmuje analizy swojego uzależnienia od zasobów bioróżnorodności. W tym celu w Ansee Consulting powstają Plany Zarządzania Bioróżnorodnością mające na celu zminimalizowanie zagrożeń dla środowiska naturalnego, zachowanie jego zasobów, ich zrównoważone gospodarowanie czy też poprawę warunków siedliskowych dla gatunków zagrożonych oraz zwiększenie liczebności ich populacji.
Świadomość wpływu na bioróżnorodność rośnie. Wiedza na temat naszego uzależnienia od bioróżnorodności również. Przykłady radzenia sobie ze zmianami klimatycznymi, adaptacją do nich, zwiększaniem odporności na choroby i zagrożenia, w tym związane z przeludnieniem za pomocą usług ekosystemowych oferowanych przez bioróżnorodność również rosną. Daje to nadzieję, że jako ludzkość zareagujemy odpowiednio szybko i zastosujemy tą wiedzę by chronić swój świata oraz świat dla przyszłych pokoleń.
6. Jak zmniejszać negatywne wpływy na bioróżnorodność?
Aby chronić bioróżnorodność, ważne jest zrozumienie przyczyn jej ubytku i podejmowanie działań mających na celu jej ochronę, takich jak tworzenie rezerwatów czy edukacja ekologiczna. Dobrymi praktykami (często również wymogami) są analizy mające na celu sporządzanie Strategii Bioróżnorodności dla firm, Planów Zarządzania Bioróżnorodnością dla budynków, zakładów, kopalń, upraw i hodowli. Wybór produktów o sprawdzonym i potwierdzonym pochodzeniu z określonym certyfikatem weryfikującym wpływ na bioróżnorodność również może przyczynić się do ochrony gatunków tropikalnych. Jednakże najważniejsze jest zwiększanie świadomości i zmiana naszego podejścia do otoczenia. Podjęcie działań już teraz ma ogromne znaczenie. Każdy ma rolę do odegrania – od jednostek, poprzez lokalne społeczności, firmy, aż po instytucje rządowe. Zrozumienie że jesteśmy częścią tego świata i że jego zasoby są ograniczone. Dlatego musimy uczyć się żyć w sposób zrównoważony, szanując naszą przyrodę.
Podsumowanie:
- Bioróżnorodność to zróżnicowanie życia na wszelkich poziomach jego organizacji. Obejmuje nie tylko różnorodność gatunkową, lecz także różnorodność genetyczna w obrębie gatunków oraz kompleksowe interakcje między nimi w ramach ekosystemów.
- Jej ochrona jest kluczem Jest niezbędna dla zrównoważonego rozwoju, przetrwania gatunków i adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych.
- Największe zagrożenia dla bioróżnorodności wiążą się w dużej mierze z działalnością ludzką, obejmują utratę siedlisk, zmiany klimatu, degradację ekosystemów, inwazyjne gatunki obce oraz nadmierne wykorzystanie zasobów naturalnych.
- Ekologia ma znaczącą rolę w ochronie różnorodności biologicznej, umożliwiając nam zrozumienie skomplikowanych relacji między organizmami i środowiskiem. Wiedza ta pozwala na podejmowanie bardziej świadomych decyzji i opracowywanie strategii ochrony, które uwzględniają całość ekosystemu.
- Świadomość wpływu na bioróżnorodność rośnie, także wiedza na temat naszego uzależnienia od niej. Wzrost świadomości wpływu na różnorodność gatunkową oraz coraz pełniejsza wiedza na temat naszego uzależnienia od niej niosą ze sobą kluczowe przesłanie: konieczność podjęcia działań na rzecz jej ochrony już teraz.
