Co oznacza indeks aktywności nietoperzy?
Czy można zrealizować inwestycję bliżej niż 200 metrów od szpaleru drzew?
Czy badania prowadzone dalej niż 500 metrów od turbiny są wartościowe?
Które wytyczne są obowiązujące? Czy te z 2009 czy z 2011 roku?
Czy uwzględnianie zbyt długich transektów może zaważyć na ocenie negatywnej planowanej inwestycji?
Co to jest szpaler?

Są to kluczowe tematy, które pojawiają się podczas ocen oddziaływania na środowisko inwestycji energetyki wiatrowej. Niestety bardzo często są one źle interpretowane, co wpływa negatywnie na prowadzenie inwestycji i naraża inwestorów na duże straty. By potrafić odpowiedzieć na powyższe pytania należy dokładnie zrozumieć założenia istnienia „Wytycznych….” (zarówno z 2009 r. jak i z 2011 r.) i zaproponowany w nich Indeks Aktywności Nietoperzy, który jest pochodną uwzględniającą specyfikę chiropterofauny.

Czemu i po co stosuje się indeks?

Analiza indeksu aktywności stosowana jest podczas badań wpływu inwestycji farm wiatrowych na chiropterofaunę zgodnie z wytycznymi rekomendowanymi przez Krajową Radę Ochrony Przyrody. Konieczność sporządzenia rocznego przedrealizacyjnego monitoringu chiropterofauny i zindeksowania jego wyników wywodzi się z Rezolucji 6.11 Porozumienia o Ochronie Populacji Europejskich Nietoperzy EUROBATS, którego Polska jest stroną. Celem jest ujednolicenie zasad opracowania ocen oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze. W 2009 r powstały tzw. wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (zwane dalej wytycznymi), które ulegają różnym nieformalnym przemianom, aktualizowane głównie w 2011 roku.

Zgodnie z definicją zapisaną w wytycznych Indeks Aktywności Nietoperzy to wartość liczbowa podawana w jednostkach aktywności na godzinę (n/h). Określa się go dla każdego badania na poszczególnych punktach nasłuchowych lub funkcjonalnych odcinkach transektów (a także dla całej farmy lub jej wybranego fragmentu) i wylicza oddzielnie dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków (w tym łącznie dla wszystkich nietoperzy) według poniższego wzoru:

Ia = Lx*60/T;

gdzie:

Ia – indeks aktywności danego gatunku,

Lx – liczba jednostek aktywności danego gatunku stwierdzona w trakcie wyjścia na analizowanym odcinku transektu,

T – czas prowadzenia nagrań na analizowanym odcinku transektu podawany w minutach.

Indeks Aktywności Nietoperzy oznacza ilość 5-sekundowych sekwencji echolokacyjnych nietoperzy (kontaktów nietoperzy) zarejestrowanych podczas godziny obserwacji w terenie. Fizycznie oznacza to, że całe nagranie trwające nawet kilka minut dzieli się na 5-sekundowe odcinki. Pojedynczy taki odcinek stanowi pojedyncze stwierdzenie aktywności (pojedynczą jednostkę aktywności danego gatunku Lx). W związku z tym nagranie jednego osobnika przez 15 sekund da 3 stwierdzenia aktywności (Lx).

Indeks aktywności wyliczany jest osobno dla każdego gatunku i osobno dla każdego z dni obserwacji. Wyliczany jest dla poszczególnych odcinków funkcjonalnych wytypowanego transektu lub punktów nasłuchowych wyznaczonych w poszczególnych siedliskach. Siedliska te muszą być jednorodne, a złe ich wyznaczenie może negatywnie wpłynąć na badania i ocenę wpływu inwestycji.

Co najważniejsze, indeks pozwala porównywać różnice w aktywności na terenie badanym, jak również zmiany sezonowe, a także pozwala porównywać wyniki z różnych lokalizacji i badania wykonane z zastosowaniem różnego sprzętu (stąd podział na 5-sekundowe odcinki).

Czy indeks aktywności pozwala poznać populację nietoperzy?

Nie, indeks aktywności określa bowiem aktywność nietoperzy, a co za tym idzie wykorzystanie przez nie przestrzeni powietrznej, pozwala uchwycić zmiany sezonowe, w tym migracje, miejsca wzmożonych przelotów, określić ważniejsze żerowiska itd. Należy pamiętać, że na podstawie Indeksu Aktywności nie oszacujemy liczby lokalnej populacji danego gatunku. Policzenie ilości osobników pojawiających się na badanym terenie nie jest możliwe, ponieważ ilość nagrań dźwięków echolokacyjnych nie zawsze odpowiada ilości osobników pojawiających się w miejscu prowadzenia detektoringu. Przykładami takich zaburzeń obserwacji są np.:

• jeden krążący osobnik w pobliżu osoby prowadzącej nagrania na farmie wiatrowej może generować bardzo wysokie indeksy aktywności,
• aktywność może być zaburzona w terenie poprzez oświetlenie obserwatora, które może przyciągać niektóre gatunki i wabić owady – stąd krążenie nietoperzy nad obserwatorem,
• nietoperze podczas żerowania najczęściej oddalają się od miejsca kolonii rozrodczych do nawet kilkudziesięciu kilometrów (w zależności od gatunku), więc trudno mówić o populacji lokalnej,
• aktywność uzależniona jest od warunków pogodowych, a co za tym idzie od dostępności pokarmu na badanym terenie(aktywność jest niższa przy złych warunkach). Indeks Aktywności maleje wraz z pogarszaniem się warunków pogodowych tzn. ze spadkiem temperatury oraz z pojawieniem się opadów.

Dlatego też aktywność żerujących nietoperzy nie odpowiada rzeczywistemu zagęszczeniu populacji (liczbie osobników)na badanym terenie (Dietz; 2009). Wszystkie uwarunkowania i wyniki powinny być poddawane wnikliwej analizie podczas sporządzania raportu. Wytyczne są jedynie materiałami pomocniczymi służącymi do przeprowadzenia rocznych badań i nie mają mocy prawnej.

Jak interpretacja wyników monitoringu wpływa na losy planowanej farmy wiatrowej? Co oznacza wysoka, średnia i niska aktywność nietoperzy?

Projekt wytycznych dotyczący oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (2011) pozwala na ówczesny stan wiedzy określić granice kategorii aktywności nietoperzy dla poszczególnych grup gatunków. Podane w tabeli wartości oznaczają górne granice aktywności: A – niskich, B – umiarkowanych, C – wysokich, powyżej C – aktywność bardzo wysoka

Źródło: Projekt wytycznych dotyczący oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (GDOŚ; 2011).

Grupy gatunków związane są z ryzykiem kolizji poszczególnych gatunków z pracującymi turbinami wiatrowymi, np. do grupy Nyctalus spp. należą gatunki borowców o bardzo wysokim stopniu narażenia na śmiertelność, do grupy Eptesicus spp. należą mroczki z rodzaju Eptesicus o umiarkowanym stopniu narażenia na śmiertelność, do grupy Pipistrellus spp. należą gatunki karlików bardzo wysokim i wysokim stopniu narażenia na kolizję. Wszystkie pozostałe gatunki to gatunki o niskim i bardzo niskim stopniu narażenia na śmiertelność np. nietoperze z rodzaju Myotis spp. oraz mopek.

Na podstawie wyliczonych indeksów aktywności chiropterolog określa niezbędność zastosowania działań minimalizujących ryzyko kolizji nietoperzy z pracującymi turbinami wiatrowymi. W przypadkuaktywności niskich będzie to oznaczało, że poszczególne turbiny nie wpłyną znacząco negatywnie na chiropterofaunę na obszarze prowadzonego rocznego monitoringu i nie istnieje konieczność wprowadzania działań minimalizujących.

W przypadku, gdy przez kilka okresów fenologicznych wystąpi aktywność umiarkowana przypuszcza się, iż planowana inwestycja może mieć negatywne oddziaływanie na nietoperze badanego obszaru i należy rozważyć zastosowanie działań minimalizujących negatywne ryzyko. Rodzaj działań jaki może być zastosowany to:

• czasowe wyłączenia pracy turbin w okresie od zachodu do wschodu słońca lub na część nocy (w zależności od czasowego rozkładu aktywności gatunku) przy prędkości wiatru poniżej 6m/s,
• odsunięcie turbin wiatrowych od miejsc newralgicznych,
• rezygnacja z budowy części inwestycji (dotyczy turbin wiatrowych, których lokalizacja jest w sąsiedztwie odcinków transektów, na których wyliczona wartość Indeksu Aktywności jest umiarkowana).

Jeśli umiarkowana wartość Indeksu Aktywności wystąpi tylko w jednym na 6 okresów na pojedynczych odcinkach funkcjonalnych transektu lub punktach wówczas działania zapobiegawcze kolizji są zbędne.

Obligatoryjnie należy zastosować działania łagodzące ryzyko kolizji w przypadku, gdy uzyskamy wynikwysokiego indeksu aktywności. Uzyskanie aktywności bardzo wysokiej sugeruje dwa rozwiązania: odsunięcie elektrowni wiatrowej od konfliktowego miejsca lub rezygnację z jej budowy.

Należy pamiętać, iż zaproponowane w Wytycznych Indeksy były próbą ich stworzenia na podstawie ówczesnego stanu wiedzy i nie odniosły się do faktycznie zarejestrowanej kolizyjności. Istnieje więc, potrzeba aktualizacji stanu wiedzy wartości granicznych Indeksu Aktywności Nietoperzy.

Błędy w analizie indeksu aktywności

Najczęstsze błędy w analizie indeksu aktywności to:

• Wyznaczenie transketu, gdzie pojedynczy odcinek funkcjonalny objemuje różne siedliska ważne dla nietoperzy (i tutaj jest potrzeba wykorzystania wiedzy chiropetrologa, który teoretycznie jednorodny odcinek pola jest w stanie podzielić na siedliska istotne dla nietoperzy).
• Nieumiejętna interpolacja nagrań z punktów, gdy nasłuchy trwały mniej niż 60 minut.
• Wyznaczenie trasy przemarszu czy punktu nasłuchowego jedynie w pobliżu siedliska wykorzystywanego przez nietoperze, a w oddaleniu od turbiny. Otrzymujemy wtedy wysoką aktywność nietoperzy przy szpalerze wzdłuż którego wykonujemy transekt, zaś nie jesteśmy w stanie nic powiedzieć na temat aktywności nietoperzy w najbliższym otoczeniu turbiny zlokalizowanej na gruntach rolnych (faktycznie w pobliżu turbiny aktywność może być niska).
• Liczenie indeksów bez podziału na poszczególne wyjścia detektorowe, poszczególne typy siedlisk oraz gatunki nietoperzy.

Tego typu błędy bardzo często pojawiają się w metodyce badań i analizach zawartych w raportach o oddziaływaniu inwestycji na nietoperze. Jednak nieświadomy ich występowania inwestor ponosi niejednokrotnie duże straty z tego powodu. Ok 70% wszystkich opiniowanych przez ansee raportów posiadało błędy związane z Indekesm Aktywności Nietoperzy. Dużym niebezpieczeństwem jest także brak wystarczającej wiedzy wśród organów opiniujących. Inwestor w takich przypadkach najczęściej zmuszony jest do posługiwania się opracowaniem z monitoringu nietoperzy w sposób, który zmniejsza wartość jego projektu.

Zachęcamy więc do weryfikacji opracowań przed ich złożeniem do organu opiniującego. Bardzo często daje to możliwości zmniejszenia zaleceń minimalizujących czy wręcz wskazuje na możliwość realizacji inwestycji, która wcześniej była zaopiniowana negatywnie. W kwestii pytań postawionych na początku tego artykułu – zachęcamy do kontaktu z nami, wspólnie przeanalizujemy każdy przypadek.