Skąd wynika obowiązek wykonania monitoringu porealizacyjnego?

Obowiązek wykonywania monitoringu wynika z zapisów decyzji środowiskowej. Jednakże w obowiązującym prawie krajowym brak szczegółowych zapisów odnoszących się do zasad prowadzenia monitoringu porealizacyjnego.
Potrzeba tych prac najczęściej określana jest na etapie raportu oceny oddziaływania na środowisko. Wynika to z zapisów ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko:

• Art. 62, ust. 1. „W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia:
  3) wymagany zakres monitoringu”.
• Art. 66. Ust. 1. „Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać informacje umożliwiające analizę kryteriów wymienionych w art. 62 ust. 1 oraz zawierać:
  16) przedstawienie propozycji monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na etapie jego budowy i eksploatacji lub użytkowania, w szczególności na formy ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, w tym na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000, oraz ciągłość łączących je korytarzy ekologicznych, oraz informacje o dostępnych wynikach innego monitoringu, które mogą mieć znaczenie dla ustalenia obowiązków w tym zakresie.”

Monitoring może być też nałożony przez organy opiniujące (np. RDOŚ). W przypadku realizacji farm wiatrowych prowadzenie monitoringu porealizacyjnego wynika z istniejących wytycznych (PSEW 2008, GDOŚ 2011, 2013) dla tego typu inwestycji.

Czym różni się monitoring porealizacyjny od przedrealizacyjnego?

W przypadku inwentaryzacji | monitoringu przed realizacją inwestycji z reguły bada się całość środowiska przyrodniczego obejmując wszystkie grupy roślin, grzybów i zwierząt. Zasadniczą różnicą monitoringu porealizacyjnego prowadzonego po oddaniu inwestycji do użytku, jest skupienie się na wybranych elementach, na które inwestycja oddziałuje.
Natomiast w przypadku farm wiatrowych monitoring najczęściej jest powtórzeniem badań przedrealizacyjnych z uwzględnieniem badania śmiertelności. W celu uzyskania pełnego obrazu śmiertelności, poza wyszukiwaniem i oznaczaniem martwych osobników w obszarze oddziaływania elektrowni wiatrowej, wskazane jest także przeprowadzenie eksperymentów nad znikaniem ciał (zabieranie martwych osobników przez padlinożerców).

Czy monitoring porealizacyjny zawsze musi być repliką monitoringu przedrealizacyjnego?

Wykonanie repliki badań nie zawsze jest możliwe. W przypadku wielu inwestycji np. wiatrowych nie prowadzono monitoringów przedrealizacyjnych bądź zdarza się, że ich jakość wykonania nie spełnia obecnie istniejących zaleceń metodycznych. Zdarzają się też sytuacje, gdy inwestycja nie jest realizowana w pełnym wariancie, który podlegał badaniom przed realizacją (np. zmniejsza się liczba turbin).

W praktyce do oceny wpływu farmy wiatrowej cenniejsze są wyniki kontroli śmiertelności ptaków i nietoperzy. Na tej podstawie można wytypować turbiny, dla których wskaźnik śmiertelności jest podwyższony. Mając tę wiedzę można zaplanować adekwatne działania minimalizujące.

Jak długo należy wykonywać monitoring porealizacyjny?

Okres prowadzenia monitoringu określany jest w decyzji środowiskowej. Najczęściej obejmuje on okres 1 – 3 lat. Możliwe są jednak sytuacje, gdy monitoring ma być kontynuowany przez wiele lat.

W przypadku farm wiatrowych zgodnie z wytycznymi dotyczącymi oceny wpływu wiatraków na ptaki i nietoperze, badania w monitoringu porealizacyjnym powinny być trzykrotnie powtarzane w ciągu 5 lat po oddaniu farmy do eksploatacji, w wybranych przez eksperta latach (np. 1,2,3 lub 1,2,5), z uwagi na występowanie efektów opóźnionych w czasie.

Co, jeśli okaże się, że inwestycja w negatywny sposób wpływa na ptaki i/lub nietoperze?

Praktycznie każda inwestycja drogowa, kolejowa czy wiatrowa wpływa negatywnie na faunę.
Nawet w przypadku turbin wiatrowych zlokalizowanych na obszarach mało cennych dla ptaków i nietoperzy można się spodziewać kilku kolizji z turbiną na rok, co potwierdzają monitoringi wykonane na terenie Polski.
Niemieckie dane wskazują, że średnia śmiertelność dla ptaków i nietoperzy wynosi około 4 osobników / turbinę / rok. W przypadku, kiedy liczba kolizji mieści się w granicach normy określonych na etapie eksploatacji turbiny, nie ma potrzeby wprowadzania działań minimalizujących. Dopiero w przypadku stwierdzenia śmiertelności gatunków rzadkich bądź znaczącego przekroczenia prognozowanych wskaźników śmiertelności należy podjąć działania minimalizujące.

W przypadku inwestycji liniowych prowadzone monitoringi pokazują nam skalę kolizyjności, która może być bardzo zróżnicowana. Szacunkowo, śmiertelność ptaków na liniach energetycznych w Europie rocznie mieści się w przedziale od 1 do 500 ptaków / 1 km. W przypadku płazów w miejscach intensywnej migracji, nawet na krótkich odcinkach drogi, mogą ginąć rocznie setki płazów. W przypadku potwierdzenia podwyższonej śmiertelności punktowo wprowadzone są działania minimalizujące. Zakres tych działań obejmuje najczęściej trwałe rozwiązania, takie jak, znaczniki na liniach, przejścia dla zwierząt, bramownice dla nietoperzy, stałe ogrodzenia.