Łęgi są unikatowymi, cennymi siedliskami leśnymi o specyficznych warunkach oraz bardzo dużej wrażliwości na zmiany reżimu wodnego.

Łęgi to bardzo żyzne siedliska leśne zlokalizowane najczęściej w dolinach rzecznych, bezpośrednio przy korytach cieków. Występują także na terenach zalewowych i podtapianych. Warunkiem występowania lasów łęgowych jest nie tylko wysoki poziom wód gruntowych, ale także okresowe zalewanie ich powierzchni, w czasie którego nanoszony jest żyzny muł. Siedliska łęgowe nie są powiązane z żadną strefą klimatyczną, ale właśnie z lokalizacją bezpośrednio przy wodach powierzchniowych oraz warunkami hydrologicznymi tych wód. Porównywalnymi do łęgów, szczególnie w kontekście związku z okresowymi zalewami, są lasy namorzynowe strefy międzyzwrotnikowej.

Lasy łęgowe doliny Odry, szczególnie poniżej Wrocławia, w okolicach Brzegu Dolnego i Lubiąża są jednymi z najcenniejszych tego rodzaju siedlisk w skali Europy. Jednakże te siedliska, tak mocno zależne od wód Odry, są poddawane coraz intensywniejszemu stresowi wodnemu. Zmiany warunków przepływu wód w Odrze, czyli tego najważniejszego czynnika kształtującego lasy łęgowe, mają wiele powodów.

Jednym z ważniejszych czynników wpływających degradująco na stan lasów łęgowych są zmiany klimatu i ich skutki. Tu szczególnie należy wskazać intensyfikację zjawisk suszy, zarówno w kontekście pogłębienia się skali tych zjawisk, ale też wzrostu ich częstości i czasu trwania. Siedliska łęgowe są najmocniej związane z wysokimi stanami wód w korytach cieków, ale także z okresowymi zalewami. O ile susza meteorologiczna nie będzie miała mocnego wpływu na stan łęgów, o tyle susza hydrologiczna (obniżenie poziomu wód w korytach cieków) oraz hydrogeologiczna (obniżenie poziomu wód podziemnych), ma bezpośredni wpływ. Z warunkami hydraulicznymi przepływu wód związana jest także charakterystyka opadów atmosferycznych, a ta na skutek zmian klimatu ulega przekształceniu. Przewiduje się coraz większe występowanie opadów nawalnych, o wręcz niemożliwej do zrealizowania retencji, ale także zmniejszenie opadów zimowych, a podniesienie poziomu wód w korycie środkowej Odry związane jest bezpośrednio z roztopami.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na zmianę reżimu przepływów w korycie środkowej Odry jest zabudowa hydrotechniczna w jej górnym biegu. Obiekty hydrotechniczne, których zadaniem jest ochrona przeciwpowodziowa, regulacja cieku oraz umożliwienie żeglugi, wpływają bezpośrednio na uregulowanie i wyrównanie przepływów Odry. A co za tym idzie na redukcję stanów wysokich i zmniejszenie ilości wystąpienia wody z koryta. Czyli wprost na zjawiska warunkujące występowanie lasów łęgowych.

Zarówno zmiany klimatu, jak i regulacja cieków, może podlegać dalszej intensyfikacji, a tym samym wzmacniać degradację lasów łęgowych, które przy niewystarczającym zasilaniu wodami zalewowymi, będą podlegać przekształceniu w grądy.

Badania nad zmianami klimatu oraz ich skutkami prowadzi się na Świecie wręcz priorytetowo. Rozwój zabudowy hydrotechnicznej i regulacji cieków, jest także możliwy do przewidzenia. Niezbędnym wydaje się zatem podjęcie działań zmierzających do rzetelnego, naukowego, i skutecznego monitorowania siedlisk łęgowych oraz do oceny ich stanu i stopnia degradacji.

Wspólnie z Uniwersytetem Przyrodniczym we Wrocławiu, w ramach Miejskiego Programu Wsparcia Partnerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki oraz Sektora Aktywności Gospodarczej podejmujemy te działania. Łącząc nowoczesne metody pomiarowe oraz inwentaryzację terenową staramy się zbadać stan kondycji łęgów, oraz stopień ich przekształcenia, a tym samym dalsze następstwa.

Autorzy:

dr inż Paweł Dąbek (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Katedra Kształtowania i Ochrony Środowiska)

Michał Jaśkiewicz (Ansee Consulting)