Nieco ponad miesiąc temu, 2 lutego, obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Mokradeł. Była to kolejna rocznica podpisania Konwencji Ramsarskiej – Międzynarodowej Konwencji o obszarach wodno-błotnych międzynarodowego układu podpisanego 2 lutego 1971 mającego na celu objęcie ochroną terenów podmokłych. Obszary te pełnią niezwykle istotną rolę ochronną dla wielu ekosystemów oraz są naturalnym narzędziem w walce ze zmianą klimatu. Z kolei 3 marca świętowaliśmy Dzień Dzikiej Przyrody. Data ta jest nieprzypadkowa, gdyż równo 50 lat temu podpisano Konwencję o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem.
Przedwiośnie to idealny czas by skoncentrować się na bioróżnorodności mokradeł i docenić to jak przyroda budzi się do życia po zimowym odpoczynku.
Na terenie naszego kraju wyznaczono do dziś 19 obszarów Ramsar, czyli obszarów wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe . Są to m.in. Stawy Milickie, Torfowiska Doliny Izery, Biebrzański, Słowiński, Wigierski, Poleski i Narwiański Park Narodowy, torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym i wiele innych. Mokradła w Polsce zajmują obecnie obszar ok. 43 tys. km2, z czego na torfowiska przypada ponad 12 tys km2, a konwencją Ramsarską objęte jest ponad 1500 km2.
Rola mokradeł jest zróżnicowana. Są one cennym rezerwuarem i filtrem wody słodkiej. Zapewniają także większość wody pitnej na Ziemi. Stanowią naturalną ochronę przed sztormami i powodziami, poprzez pochłanianie nadmiaru wody i rozbijanie fal. Widoczne jest to szczególnie w lasach namorzynowych. Mokradła mają swój niezaprzeczalny udział w regulowaniu klimatu: torfowiska magazynują dwa razy więcej węgla niż lasy. Dodatkowo namorzyny, solniska i łąki podwodne gromadzą znaczne ilości związków węgla przyczyniając się do łagodzenia skutków zmian klimatu. Mokradła stanowią również źródło pożywienia i utrzymania dla ludzi, szczególnie w branży turystycznej, rybactwie i akwakulturze.
Mokradła pełnią także niezwykle ważną funkcję w kształtowaniu bioróżnorodności. Stanowią środowisko życia wielu gatunków roślin i zwierząt. Wśród nich wyróżniamy także gatunki zagrożone i rzadkie jak np. rosiczka okrągłolistna, fiołek torfowy, dubelt, batalion, wodniczka, kulik wielki. Wpływ terenów podmokłych na bioróżnorodność jest również pośredni, poprzez funkcje ochronne dla wód i klimatu, co umożliwia zachowanie siedlisk. Mokradła to unikalny ekosystem stanowiący miejsce życia, rozrodu, lub źródło pożywienia dla bardzo wielu gatunków ptaków, płazów, gadów, owadów, a także ssaków.
Lecz życie na mokradłach nie jest proste. Organizmy muszą ciągle mierzyć się z niekorzystnymi warunkami takimi jak podnoszenie i opadanie poziomu wód, dużą wilgotnością, a także pożarami torfowisk.
W związku z tymi trudnymi warunkami, konieczne było wykształcenie pewnych przystosowań do życia na podmokłym obszarze. Ptaki poszukujące pożywienia na terenach zalanych wodą często posiadają długie nogi, smukłe palce i stosunkowo lekkie ciała, co pozwala im brodzić w płytkiej wodzie. Posiadają często także wydłużony dziób, który pozwala przeczesywać dno w poszukiwaniu jedzenia. Przykładem jest np. żuraw, którego często można zauważyć na podmokłych obszarach lub krwawodziób preferujący podmokłe łąki i bagna. Inne gatunki ptaków wykazują przystosowanie do pływania, takie jak np. błony pławne i natłuszczone pióra ułatwiające unoszenie się na wodzie. W przypadku ptaków nurkujących dodatkowo niezbędna jest możliwość regulowania ciężaru właściwego ciała, przez wykorzystanie worków powietrznych. Pozwala to np. perkozom nurkować i zdobywać pokarm w obszarach niedostępnych dla wielu innych gatunków. Ssaki również muszą przystosować się do życia na mokradłach. Długie, smukłe nogi łosi zakończone szerokimi racicami doskonale sprawdzają się podczas stąpania po grząskim, podmokłym terenie.
Rośliny także nie mają łatwo. W zależności, czy zajmują stanowisko przybrzeżne czy są zanurzone w wodzie, przystosowania są inne. Rośliny wynurzone posiadają często puste w środku, sztywne łodygi, natomiast rośliny podwodne charakteryzują się wiotkim łodygami odpornymi na falowanie.
Szczególnym rodzajem terenów podmokłych są łęgi (lasy i łąki łęgowe). Są one bardzo bogate w gatunki i odpowiadają za znaczną część naturalnej retencji wód. Zachowanie ich w dobrej kondycji związane jest głównie z ochroną warunków siedliskowych i wodnych. Ze względu na wrażliwość łęgów na zmiany warunków hydrologicznych, konieczny jest monitoring, który pozwoli wykryć zmiany we wczesnej fazie. W tym celu mogą zostać wykorzystane nowoczesne technologie, takie jak satelitarne dane spektralne. Dostarczają one informacji o stanie i kondycji siedlisk łęgowych. Takie badania realizowaliśmy monitorując Łęgi Odrzańskie w dolinie Odry, o czym można przeczytać więcej TUTAJ.
Ekstremalnym przypadkiem mokradeł są solniska i lasy namorzynowe, gdzie rośliny muszą walczyć dodatkowo ze słoną wodą. Wiele gatunków wyposażonych jest system filtracji, umożliwiający pozbywanie się soli z tkanek. Przykładem takiej rośliny jest soliród, który występuje na podmokłych stanowiskach zlokalizowanych nad brzegami zbiorników wody słonej. W Polsce objęty jest ścisłą ochroną gatunkową i notowany jest na zaledwie kilku stanowiskach w kraju.
W ramach nadzoru przyrodniczego w okolicach Kołobrzegu dokonywaliśmy pomiarów poziomu i zasolenia wód i uczestniczyliśmy w przenoszeniu halofitów. Czuwaliśmy również nad pracami budowlanymi w celu uniknięcia ingerencji i zniszczenia terenu solnisk.
Bagna to tętniące życiem „metropolie biologiczne”. Około 40% gatunków z całego świata żyje lub rozmnaża się na terenach podmokłych. Rocznie odkrywa się ponad 200 nowych gatunków ryb pochodzących z mokradeł. Cykl życiowy wielu organizmów jest bezpośrednio powiązany z kondycją obszarów podmokłych. Odtwarzanie i zachowanie ich w dobrym stanie podtrzymuje działanie łańcucha pokarmowego oraz kształtuje przestrzeń dla dzikiej przyrody.
Mimo tak kluczowej roli, jaką tereny podmokłe odgrywają w ochronie klimatu i bioróżnorodności, to szacuje się, że w ciągu ostatnich 50 lat aż 35 proc. mokradeł na świecie zostało utraconych. Przyłączamy się do apelu o wspólne działania na rzecz ochrony i odtworzenia tych ekosystemów i ich bioróżnorodności, gdyż są one wyjątkowo cenne i niezastąpione jeśli chodzi redukowanie negatywnych skutków zmian klimatu.
Autor artykułu: Ewa Zabówka
Czytaj więcej:
