Orlik krzykliwy/ fot. Marian Domagała
Obszar Warmii i Mazur jest jednym z najmniej przekształconych pod względem przyrodniczym obszarów na terenie Polski. Przekłada się to na zwiększone prawdopodobieństwo konfliktów rozwoju energii wiatrowej i ochrony przyrody. Problem dotyczy w szczególności obszarów Natura 2000, gatunków objętych ochroną strefową, a także występującymi przy bardzo wysokich zagęszczeniach bocianach białych (Ciconia ciconia). Do eskalacji tego konfliktu może dojść w przypadku występowania orlika krzykliwego (Aquila pomarina) w pobliżu planowanych turbin. Organy decydujące o wydaniu decyzji środowiskowych mogą brać pod uwagę niemieckie zalecenia (Langgemach i Meyburg 2011), które uniemożliwiają budowę farm wiatrowych w promieniu 3 km od gniazd orlika. Natomiast dla turbin w odległości od 3 do 6 km raporty powinny bardzo szczegółowo oceniać wpływ inwestycji na ten gatunek.
Skąd tak duża ostrożność?
Orlik krzykliwy jest rzadkim gatunkiem, którego światowa populacja liczy około 20 tysięcy par. Większość ptaków gniazduje w Europie centralnej i wschodniej, natomiast Polska populacja skupia około 10 % par tego gatunku. W związku z niekorzystnymi zmianami krajobrazu rolniczego na większości areału występowania gatunek wykazuje spadek liczebności (Birdlife International 2013). Orlik krzykliwy charakteryzuje się powolnym wskaźnikiem reprodukcji. W ciągu roku 1 para może odchować tylko jedno młode, gdy dla porównaniu bielik lub kania ruda mogą odchować trzy pisklęta. Ponadto orlik krzykliwy osiąga dojrzałość płciową dopiero w wieku 4–5 lat (Chylarecki i in 2009). Biorąc pod uwagę niekorzystny trend populacji orlika w Europie, każda kolizja tych ptaków może przyczynić się do pogorszenia sytuacji. W obecnej chwili brak jest informacji o negatywnym wpływie farm wiatrowych w Polsce na ten gatunek, co wynika głównie z braku badań w tym zakresie. Trzyletni monitoring porealizacyjny na FW Kisielice Łodygowo nie wykazał kolizji orlików. Nie wyklucza to jednak negatywnego wpływu na populację. Gdyż jak wskazują niemieckie dane lokalizacja turbin może negatywnie wpływać także na sukces lęgowy orlików (Scheller 2010). W wykonywanych raportach oceny oddziaływania inwestycji w Polsce najczęściej pojawia się informacja o braku lub nieznaczącym wpływie. Niewątpliwie nie należy się spodziewać, aby pojedyncza turbina bądź nawet duża farma wiatrowa mogła znacząco wpływać na populację orlików. Co innego w przypadku wielu inwestycji (efekt skumulowany), które wspólnie mogą przyczynić się do spadku populacji. Takie wyliczenia są jednak bardzo skomplikowane i nie koniecznie dadzą wiarygodny wynik. Zatem nikt nie jest w stanie określić, kiedy rosnąca liczba turbin wiatrowych w regionie zacznie negatywnie oddziaływać na populację. A potencjalnie takiego scenariusza można się spodziewać w przypadku nieograniczonego wzrostu turbin.
Gdzie występuje orlik krzykliwy?
Zwarty areał lęgowy obejmuje północno-wschodnia część kraju. Obszary o najwyższym zagęszczeniu orlika krzykliwego w Polsce to: Zachodnie Pomorze, Warmia, Mazury, Podlasie, Lubelszczyzna i Podkarpacie (Rys 1). Orlik krzykliwy, podobnie jak większość krajowych ptaków szponiastych, gniazduje w lasach. Najbardziej istotne wymagania gatunku na lęgowisku dotyczą wieku drzew, struktury lasu oraz penetracji terenu przez człowieka. Orlik krzykliwy zasiedla bardzo rożne typy lasów, wyraźnie preferuje jednak lasy mieszane w wieku powyżej 80 lat. Ważnym elementem terytorium, nierzadko decydującym o atrakcyjności danego miejsca i rozmiarach rewiru, jest żerowisko. W Polsce orliki krzykliwe najchętniej polują w mozaikowo ukształtowanym krajobrazie rolniczym, a wyraźnie unikają rozległych, jednolitych monokultur upraw. Ważną cechą jest ukształtowanie ekotonowej strefy polno-leśnej. Gatunek preferuje drzewostany o zróżnicowanym skraju, na obrzeżach których zachował się pas lub płaty nieużytków bądź ekstensywnie użytkowanych łąk. Orlik krzykliwy może często zmieniać gniazda, szczególnie jeśli w poprzednim sezonie nastąpiła strata lęgu. W jednym rewirze może funkcjonować 1–5 gniazd, naprzemiennie wykorzystywanych w różnych latach (Chylarecki i in 2009).
Co wiadomo o kolizyjności orlika krzykliwego?
Ze względu na fakt, iż większość areału orlika krzykliwego pokrywa Europę wschodnią, gdzie energetyka wiatrowa i badania terenowe są słabiej rozwinięte, wiedza na temat kolizyjności tego ptaka jest dość skąpa. Na terenie Niemiec stwierdzono tylko dwie kolizje orlika krzykliwego (Dürr 2012). Jednakże należy mieć na uwadze, że w Niemczech jest to gatunek skrajnie nieliczny (około 100 par), a 90 % turbin znajdujących się w rejonie występowania orlików nigdy nie była kontrolowana pod kątem kolizji (Langgemach i Meyburg 2011). Biorąc pod uwagę dane o kolizyjności dla ptaków szponiastych takich jak myszołów (Buteo buteo), bielik (Haliaeetus albicilla) czy kania ruda (Milvus milvus) należy uznać, iż jest to gatunek o podwyższonym ryzyku kolizji (Dürr 2012).
Co robić przy planowaniu farm wiatrowych na obszarze występowania orlika ?
Niewątpliwie pierwszym krokiem planowania farmy wiatrowej powinno być przeprowadzenie screeningu. Po uzyskanie informacji o rozmieszczeniu stref orlika krzykliwego oraz potencjalnych żerowisk (łąki, nieużytki) z dużym prawdopodobieństwem można określić możliwość występowania orlików w danym miejscu. Rezygnacja z lokalizacji turbin w pobliżu gniazd, żerowisk i tras przelotu wydaje się uzasadniona, gdyż ptaki te faktycznie wykorzystują głównie obszar w pobliżu gniazda. Jednakże całkowite wykluczenie obszarów w promieniu 3 km bądź nawet 6 km dla energetyki wiatrowej w polskich warunkach nie wydaje się być w pełni uzasadnione ze względu na wysokie zagęszczenie orlików w niektórych regionach Polski. Oznaczałoby to rezygnację lokalizacji turbin na znacznych powierzchniach na terenie kraju. Niezbędne są dalsze badania nad wpływem oddziaływaniem turbin wiatrowych na orlika krzykliwego. Cześć istniejących już inwestycji zlokalizowana jest w sąsiedztwie gniazd orlików, co nie oznacza, że kolejne inwestycje w podobny sposób będą otrzymywać na to pozwolenie. Większe wymagania wobec raportu wynikają ze spodziewanego wpływu farm wiatrowych na całą populację. Zatem w przypadku o rozpoczęciu monitoringu w sąsiedztwie stanowisk orlika do pozytywnego zakończenia procedury niezbędny jest poprawnie przeprowadzony monitoring ornitologiczny. Metodyka terenowa powinna być dopasowana do wielkości farmy i zakładać przynajmniej 40 wyjść terenowych z dużym nastawieniem na punkty obserwacyjne. Właściwie wykonane prace terenowe powinny określić stopnień wykorzystania terenu przez orlika i w prawidłowy sposób ocenić możliwość lokalizacji turbin. Firma ansee consulting realizując projekty farm wiatrowych na terenie całego kraju wypracowała różne elementy metodyki pozwalające na określenie wpływu inwestycji na orlika krzykliwego, do poznania których zapraszamy.
Literatura:
BirdLife International (2013) Species factsheet: Aquila pomarina, pobrano z http://www.birdlife.org Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z. (red.) 2009. Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywa Ptasia. GIOA, Warszawa. Dürr T. 2012. Państwowy Ośrodek Ornitologiczny w Brandenburgii, pobrano z: http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/bb2.c.451792.de Langgemach, T. & B.-U. Meyburg. 2011. Analysis of space use patterns – a magic term of landscape planning with effects on the conservation of the Lesser Spotted Eagle (Aquila pomarina) and other large bird species. Ber. Vogelschutz 47/48: 167-181 Scheller W. 2010. Standortwahl von Windenergieanlagen und Auswirkungen auf die Schreiadlerbrutplätze in Mecklenburg-Vorpommern. Naturschutzarb. Meckl.-Vorp. 50 (2): 12– 22. Komitet Ochrony Orłów. baza danych 2010, pobrano z http://www.koo.org.pl/
Autorzy:
Paweł Grochowski
ornitolog ansee consulting
Michał Jaśkiewicz
specjalista ds. Natura 2000 ansee consulting
